Su Kimyası
SALİNİTE
Salinite kelimesinin sözlük anlamı tuzluluk olmasına rağmen burada bahsedilen maddeler su içinde çözünmüş olan kimyasal tuzlardır. Salinite ölçekleri GH ve KH değerleriyle beraber sodyum tuzlarını da ölçerler. Özellikle tuzlu su akvaryumlarında suyun salinite değerini öğrenmek çok önemlidir. Tatlı su akvaryumlarında pH, GH ve KH yeterlidir.
Salinite genellikle özel grafite değerleri cinsinden söylenir, yani ölçülen sıvının ağırlığının eşit hacimdeki saf su ağırlığına oranı gibi. Su isindiginda genleştiğinde referans noktası olarak 15C kullanılır. Salinite bir hidrometre vasıtasıyla ölçülür.
Sertlik yapan tuzlar: Kalsiyum ve magnezyum tuzları
Suda çözünmüş çeşitli tuzlar arasında magnezyum ve kalsiyum tuzları suyun toplam sertliğini oluştururlar. Suda en çok bulunan sertlik yapıcı bileşikler genelde kalsiyum bikarbonat [Ca(HCO3)2] ve kalsiyum sülfattır [CaSO4]. Kalsiyum ve magnezyum tuzlarının çok bulunduğu sular sert, az oldukları sular ise yumuşak olarak nitelendirilir. Sertliğin ölçüm birimi olan 1° GH litrede 10 mg kalsiyum veya magnezyum okside tekabül eder. (Ca: Kalsiyum, Mg: Magnezyum, Na: Sodyum, P: Potasyum)
GEÇİCİ SERTLİK
Kalsiyum bikarbonatın sebep olduğu sertliğe geçici sertlik de denir, çünkü suyu kaynatınca bu sertlik kaybolur. Kalsiyum sülfatın sebep olduğu sertlik ise kalıcı sertliktir.
Böylece: toplam serlik (dGH) = kalıcı sertlik + geçici sertlik
KH (Suyun genel Karbonat sertliği)
Tamponlama kapasitesi (KH, Alkalinite)
Tamponlama kapasitesi, suyunuza değişik asidik yada bazik ilaveler yaptığınızda pH değerini sabit tutabilme gücüne denir. pH ve tamponlama kapasitesi birbiriyle çok yakından ilgilidir. Suya asidik yada bazik maddeler ilave ettiğinizde (bunlar akvaryum ilaçları, klor gidericiler vs. olabilir) tamponlama değeri bu maddeleri soğurarak tankın pH değerini sabit tutmaya çalışmaktadır. Daha iyi örneklemek gerekirse tamponlama sistemi büyük bir sünger vazifesi görür. Daha fazla asit eklendiğinde tampon tüm bu asidi emerek pH değerini sabitlemeye çalışır. Tabi ki her sünger gibi bununda bir kapasitesi vardır ve bu kapasite asıldığında ilave edilen asit doğrudan pH değişimine sebep olacaktır.
Tamponlama hem olumlu hem de olumsuz yönlere sahiptir. Olumlu yönden bakıldığında, nitrojen çevriminde nitrik asit (nitrat) oluşur. Tamponlama kapasitesi olmasa bu durumda tankınızın pH değeri zamanla ve çok hızlı bir şekilde düşebilir. Doğru miktarda tamponlama kapasitesi ile pH daha dengeli olarak kalabilir. Olumsuz taraftan bakıldığında ise sert musluk suyu genellikle çok geniş bir tamponlama kapasitesine sahiptir. Bu durumda suyunuzun pH değeri çok yüksekse düşürmek için çok fazla çaba gösterilmesi gerekecektir.
Tatlı su akvaryumlarında suyun tamponlama kapasitesinin önemli bir bölümü karbonatlar ve bikarbonatlardan gelmektedir. Bu sebeple karbonat sertliği (KH), alkalinite ve tamponlama kapasitesi terimleri karışık olarak kullanılmaktadır, ancak teknik olarak ayni olmasalar da akvaryumculuk dünyasında ayni şeyi ifade ederler. Alkalinize kelimesi alkalin kelimesiyle karıştırılmamalıdır. Birincisi tamponlamaya atifta bulunurken diğer pH değeri 7 olan natürel sıvıları ifade eder.
Tankınızın ne kadar tamponlama kapasitesine ihtiyacı vardır? Birçok akvaryum test kiti KH değerini ölçebilmektedir. KH değeri ne kadar yüksekse suyunuz pH değişimlerine o kadar dayanıklı demektir. Genel bir kaide olarak 4.5 dH birimsel değerinden daha düşük bir değer ölçüyorsanız bu durumda tankınızın pH değerini her hafta ölçerek dayanım süresini tespit etmeniz gerekir. Bu özellikle su değişimleri süreniz uzunsa gereklidir. Zira nitrojen çevrimi daha öncede belirtildiği gibi asidik bileşenlerle tamamlandığından tankınızın pH değerini düşürmeye çalışacaktır. Bu doğrultuda dikkat edilmesi gereken nokta eğer tankınızın pH değeri yeni su değiştirdiğiniz günkü durumuna göre ayda 2/10 oranında düşüyor ise KH oranını yükseltmeli yada daha sik kısmi su değişimi uygulamalısınız. KH balıkları doğrudan etkileyen bir faktör değildir. Dolayısıyla KH değerine göre balık seçmek gibi bir sey söz konusu değildir.
Not: Yukarıda bahsedilen sebeplerden dolayi distile su kullanılması dogru degildir. Distile su 0 KH degerine sahip olduğundan oluşacak en küçük asidik ortamdan etkilenerek pH degerini degistirecek ve baliklara zarar verecektir.
( GH )
Genel sertlik su içinde çözünmüş magnezyum ve kalsiyum iyonlarının konsantrasyonlarına denir. Balıkların sert yada yumuşak su sevdikleri söylendiğinde ifade edilen değer GH değeridir (KH değil).
GH, KH ve pH su kimyasının bermuda şeytan üçgenini oluştururlar. Hepsi farklı gibi gözükseler de birbirleriyle ilginç bağlantıları olduğundan birini etkilemeden diğerini değiştirmek mümkün değildir. Bu nedenledir ki akvaryum hobisine yeni başlayanlara çok gerekli olmadıkça bu özelliklerle oynamamaları tavsiye edilir.
Su sertliği denen kavram aşağıda bahsedilen kavramlardan oluşmaktadır. dH birimi �degree hardness sözcüğünün kısaltmasıdır ve sertlik derecesi anlamına gelir, ppm birim �parts Per million sözcüğünün kısaltmasıdır ve bir milyon içinde bulunan parçacıklar yada kısımlar manasına gelir, mg/L değerine çok yakindir. 1 dH 17.8 ppm ye eşittir. Bir çok test kit'i su içindeki kalsiyum karbonat degerini ölçer. Her ne kadar su sertliğinin yalnızca bu elementten oluşmadığı bilinse de genel kaide olarak kabul edilmektedir.
0 � 4 dH, 0 � 70 ppm : çok yumuşak
4 � 8 dH, 70 � 140 ppm : yumuşak
8 � 12 dH, 140 � 210 ppm : orta sert
12 � 18 dH, 210 � 320 ppm : oldukça sert
18 � 30 dH, 320 � 530 ppm : sert
daha yüksek : adeta sudan bir kayadır
(KH)
Karbonat sertliği, sudaki bikarbonat (HCO3 ) iyonlarının konsantrasyonunun bir ölçüsüdür. Karbonat sertliği, akvaryum balıkları için tehlikeli olan ani pH değişimlerine karşı tampon görevi yapar; KH ne kadar yüksekse pH salinimlari o kadar az olur. Bir akvaryumda karbonat sertliği çok düşükse, balık, bitki, ve bakteri faaliyeti sonucu artan veya eksilen karbondioksite bağlı olarak pH salinimlari çok yüksek olacak, bu da biyolojik dengeyi ve balıkların sağlığını çok olumsuz etkileyecektir. Çok özel su şartları gerektiren balık ve bitki türlerini bir yana bırakırsak, bir akvaryumdaki karbonat sertliğinin 3° -10° KH arası bir değer olması önerilir.
Karbonat sertliği sudaki bikarbonat (HCO3-) konsantrasyonunun bir ölçüsüdür.
Karbonat sertliği, sadece bikarbonat (HCO3-) iyonlarının konsantrasyonuna bağlıdır ve kalsiyum bikarbonata [Ca(HCO3)2] bağlı geçici sertlikle karıştırılmamalıdır. Karbonat sertliği, toplam sertlik (GH) yaratmayan sodyum bikarbonat (NaHCO3) veya potasyum bikarbonat (PHCO3) tuzlarının çözünmesiyle de oluşabilir. Genel eğilim, toplam sertliğin (GH) karbonat sertliğinden (KH) yüksek olmasıyla birlikte, bazı durumlarda (örneğin saf suda sodyum bikarbonat eritmiş olduğunuzu düşünün) bunun tersi de görülebilir.
Karbonat sertliği (KH), karbondioksit (CO2) ve asitlik (pH) ilişkisi
Normalde bir akvaryumda karbonat sertliğini -ayni zamanda geçici sertliği de-oluşturan en önemli tuz, suda kolaylıkla eriyen kalsiyum bikarbonattır [Ca(HCO3)2]. Kalsiyum karbonatın (CaCO3) ise çözünürlüğü çok düşüktür. Kaynatılarak suyun geçici sertliğinin nasıl giderildiğini aşağıdaki çift yönlü kimyasal denklem aracılığıyla daha iyi açıklayabiliriz: Karbondioksit azalırsa, denge, denklemin sağ tarafı lehinde bozulur ve kalsiyum bikarbonatın bir kısmi kalsiyum karbonata dönüşerek çökelir. Kalan karbondioksit miktarına bağlı olarak kalsiyum bikarbonat konsantrasyonunun daha düşük olduğu yeni bir denge noktası oluşur.Tersine suya karbondioksit verdiğimizi düşünelim; bu durumda denge, denklemin sol tarafı lehinde bozulur. Yani çökelti halinde bulunan kalsiyum karbonatın bir kısmi kalsiyum bikarbonata dönüşerek suda erir.
Gazların sudaki çözünürlükleri suyun sıcaklığı arttıkça azalır. Su kaynatıldığı zaman içindeki erimiş karbondioksit gazinin hemen hepsi havaya uçar. Bunun sonucu olarak da kalsiyum bikarbonat kalsiyum karbonata dönüşür ve çökelir. Çaydanlıklar da bu nedenle zamanla kireçle, yani kalsiyum karbonatla kaplanırlar.
Bitkili bir akvaryumda karbondioksit konsantrasyonunun 5 - 15 mg/litre olması optimaldır. 5 mg/litre'den azı bitkiler için yetersizdir; 15 mg/litre'den fazlası ise balıklar için tehlikelidir.
Tabelada sıcaklığı 25° C olan bir akvaryumdaki bikarbonat sertliği (KH), pH ve karbondioksit ilişkisini görebilirsiniz. Diğer sıcaklıklarda (22° - 28° C), bu değerlerden sapma ihmal edilebilecek kadar azdir.
(PH)
pH suyun asidik, bazik yada natürel olup olmadığını gösterir. 1 ile 14 arasında değişen bir skalada 7 natürel, 7 nin altı asidik ve 7 nin üstü bazik yada alkalin olarak adlandırılır. Deprem ölçen Richter ölçeğindeki gibi pH skalasında log aritmiktir. Yani 5.5 lik bir pH değeri 6.5 lik bir pH değerinde 10 kere daha asidiktir. Bu sebeple pH değerini çok azda olsa aniden değiştirmek suyun kimyasal özelliklerinde çok fazla farklılıklar yaratmak manasına gelebilir.
Akvaryum severler için pH'in iki özelliği önem taşır. Birincisi pH değerindeki ani ve hızlı değişimler balıklar için son derece sakıncalıdır ve mutlaka önlenmelidir. pH değerini günde 0.3 birimden fazla değiştirmenin balıklar üzerinde olumsuz etkisi olduğu bilinmektedir. Bu sebeple akvaryumunuzun pH değerini mutlaka sabit tutmaya çalışmanız gerekmektedir. İkincisi ise daha öncede bahsedildiği gibi beslemekte olduğunuz balıkların alışık oldukları pH değerini mutlaka bilmelisiniz.
Bir çok balık alışık oldukları pH değerlerinden daha yüksek yada daha düşük değerlere zamanla alışır. Eğer suyunuzun pH değeri 6.5 � 7.5 aralığında ise oldukça fazla balık türünü problemsize besleyebilirsiniz.
Akvaryum da balık bakımı için kesinlikle bilinmesi zorunlu bir konudur.Unutulmamalıdır ki her su ;su değildir! Balıkların su içinde yasayabilmeleri için suyun belli derecede genel asitlik oranının beslediğiniz baliğin yasama ortamına uygun olması gerekir.Akvaryumcudan aldığım balık iki gün sonra öldüğün cevabi : % 70 pH dir.Balik yasadığı su içinde belli derece asitlilik gerektiren bir ortamda bulunmalıdır.Her balik ayni asitlik derecesinde yasamaz.Örneğin canlı doğuranlar ailesinden olan lepistes pH si 6-8,5 arasında olurken Orta Afrika Çikletlerinde - Kırmızı Mücevher cichlidi (Hemichromis guttatus) PH 'si 6,5-7,5 dir.
Daha da anlaşılır olursa... Cin Halk Cumhuriyeti deniz kıyısında bulunan su genel asitlik derecesi, Amazon'da bulunan akarsularda ki su genel asitlik derecesi farklıdır. Sizin çeşme suyundaki suyun Ph derecesine çok farklıdır.Suda ne kadar çok asetik madde varsa, pH değeri de o kadar düşer.Akvaryumda hızlı ph değişimleri balıklarınızın hayatini tehlikeye atar.Peki ne yapmalıyız ki ph derecesi yasadığımız baliğin yaşamını tehlikeye atmasın.Akvaryum balıkları için özel akvaryum laboratuarı aliniz.En son çıkan modelleri elektroniktir,biz elektronik ph ölçer makinesini tavsiye edilir. Temiz,güvenilir,ve çabuk. Tatlı su balıkları genelde 7 Ph derecesinde tutunurlarsa uzun yıllar akvaryumunuzda yasayabilir. Dünyada bu Ph 7 değeri hemen hemen bütün tatlı su balıkları için geçerlidir.
